Da u Mayborn Lyngdoh R
Shillong, Rymphang, 2, 2022: Ka Divide and Rule policy ka dei kawei na ki buit u Dohlieh ban synshar ia ka Ri India da ka bor ha shuwa jong ka jinglaitluid ha u snem 1947. Ia u symbai ba radbah jong ka jingsynshar, la bet lyngba ka jingphiah noh ia ka Bengal ha ki ar bynta, kata ka East bad West Bengal. Lada ngi shu pyrkhat wei briew ngim lah ban mutdur ne shemphang kumno ki British ki ba rit paid, ki lah ban pyniaid ha la ka bor ia ka RI kaba kat ka India kaba bun paid.
Katto katne sngi, ngi la iohi ia kawei ka video kaba la iaid kylleng, jong kawei ka Kong kaba la batai ia ka jingiapher hapdeng u Khasi bad ki bym dei khasi. Ka la iaid tawiar sha ki Mizo, ki Naga bad khatduh ka la jer ruh ia ki Jaintia ba kim dei ki Khasi. Kiba bun na ngi, ki lah ia share bad phah kylleng sha la ki paralok-parajor, bad ngi da sngewmuja ruh ban ioh ban ia rkhie. Kiba bun kin ong ba kane ka briew ka lah biej, ne kaba kren ruma. Hynrei kam long kumta! Kane ka dei ka briew kaba stad ban pyndonkam da ki jingsngew ki briew ban pharia ia ka jaitbynriew.
Lada iakren shaphang ka jingthmu jong kane ka jingkren ruma khnang ban bet ia u symbai ban pharia ia u Khasi (Khynriam, u Pnar, U Bhoi, U War, Maram, Lyngam, Mawiang) bun kin kynthoh, kumno tang ine i jingkren iba rit I lah ban pynsngewpher ia uwei u Khasi na uwei pat?
Balei ngin sngew lyngngoh, wat ia ka duriaw ruh la pyndap da ki umpohliew. Ngim dei ban sngewshngaiň. Kane ka dei ka buit ka Kong ban phiah, ban pynlamwir, bad ban pharia ia ka jaitbynriew lyngba ki jingsngewpher:
1. Community – Ki Tribal bad ki Non-tribal
2. Sub-community – Ki Khasi bad kiwei pat ki para Khasi
Community – Tribal bad Non-tribal
Ha kaba nyngkong, ngi lah ban iohi kumno kane ka Kong bad ki paralok jongka ki ju iai pyrshah ia ka jaitbynriew, bad noh shiliang ka tarajur sha ki bym dei Khasi. Haba u Khasi u shah thombor ki sngapjar, hynrei haba shah thombor u mynder, ki kyang jam. Ngi lah ban ia tyrko ba i Kong i lah ieng marwei na bynta ka hok ki nongbylla, hooid I lah ieng. U khunbynriew u long uba eh ban lah shemphang, hynrei lada ngi phai sha ka marketing bad ka rynsan ha ka jylla Meghalaya, ka lynti hi ka sdang beit shuwa da ki musli-musla jaitbynriew, bad ia kata keiň ki khot “Ka Thma u Rangli Juki”.
Lada ngi khmih ia u Kyllalyngkot 2022, i kong I la leit ruh bad ki Kong, ban shonglang ha ka jingiakhih ki shi-tnga ha Khyndailad namar ki la kynnoh ba ki mynder ki la shah thombor ha ki Khasi naduh 1979. Kaba I thamula ia kane ka jingkynnoh ka long ba lada u mynder u shah thombor kumta, kumno pat u la nangroi stet ban ia u Khasi ha ka Ri Khasi? Kiba bun ki dukan mahajon ha Khyndailad bad Iewduh ruh ki dei ki dukan mynder. Wat ka Bijou Cinema ruh kaba pyni ia ki phlim Khasi ka dei jong u mynder. Nai iakren ia ka ktien-thylliej. Nang kham bun u Khasi ba kren Hindi, ban ia u mynder ba kren Khasi. Ki para Ri jongngi ki hap shong ha ki khap dukan jongki mynder lane ha ki lynti-iaidkjat (footpath) ban die kwai. Lada ngi long shisha kita kiba eh dohnud bad ba thombor, kine ki dukan kin ym lah satia ban iaid.
Kine ki jingkynshoit ki dei jong ki khwan shimet. Dei ba ki Khasi long ki briew kiba bha ba ki mynder kin sa ioh ban roi haduh katne, bad ynda ki la roi ki shim kabu ia ka jingbha jongngi bad pyrshang ban pynduhjait kylla iangi hi.
Ki nongshah thombor kiba thok:
Ki placard ba la rah da kine ki shi tnga ki la pashat bun ki snem, ki la buh ruh ia ka snem 2018.
2018 ka dei kata ka snem ha kaba ki lai ngut ki khynnah khasi ki la shah thombor ha Them Metor ha ka kynhun ki mynder. Haba ym don kano kano ka jingshimkhia na ka aiň, u paid Khasi u la mih ban dawa ia la ka hok. Kind ki mynder ki la ak kumba ki dei maki ba shah thombor. Ki pulit ki la wan ban iada ia kine ki mynder, bad para Khasi jongngi ki la shah synreit da ki tear-gas, shah tied shah bom, shah thwet ha ki lynti syngkien kum ki nongtuh, bad shah siat ruh da ki kuli jri, don ruh kiba la shah set phatok.
Shano ka hok?!
Lurshai Hynňiewta, u nongialam ka KSU, u la shah thombor ha ki mynder ha Ichamati haduh da khlad. Ia ki runar la paw shai ha ki Video ba la saphriang.
Hynrei shano keiň ka hok?!
Shuh shuh lada ngi phai sha Lawsohtun, la kloi ban phareb ba kita ki khynnah kiba deng mask ki dei ki Khasi, tang na ka daw ba kiba shah shoh ki dei ki bym dei Khasi.
Hangta mo ka hok?!
U Elias Lyngdoh Nonglait u la duh noh ia la ka jingim hadien ba u la shah thombor ha Them Bijoy ha ka 7th December 2021. Haduh mynta-mynne ym pat shai shaphang kane ka jingjia.
Hangta mo ka hok?!
Ha khmih: Kine ki dei kita ki jingjia ba ine i Kong i matlah bad kyllut
Sub-community – Ki Khasi bad kiwei pat ki Khasi:
Ha ka bynta kaba ar, ka Kong ka la pyrshang ban phiah ia ka jaitbynriew Khasi. Ha ka por ba la pyrshang ban wanlam ia ka Khasi Lineage Bill, ka la leh borbah ban pynduh iaka namar ka long ka Bill kaba ktah iaka shimet. Ka la ialeh na bynta ki khun ki kti jongka ba ka la pun la kha, kumba ka dei hok iaka kmie ban iada ia la ki khun ki kti. Ym don kano kano ruh ka kmie kaba yn ym phikir ia ka lawei jong ki khun. Kaei kaba bakla na kane pat ka long ka jingialam bakla ha ka por ba ia tyrko nia kaba dei tang ban ioh ban khring ia ki media ban pynlamwir ia ka jaitbynbriew.
la pyndonkam ia ki jingthmu khwan shimet kum ki jingeh jong ka jaitbynriew namar ka long ka ishu kaba seisoh bha. Ka phang hi ka long ban ialam bakla ia ki khynnah samla bad ia ki rangbah bad ki kong kiba kham sngewstad. Bunsien ki ju pynmih ia ki jingiatyrko nia hapdeng ki tnat jong ka jaitbynriew, ban pynklet ba ki dei ki tnat jong u diengbah. Ym don ki tnat kiba lah ban im khlem u diengbah, lane khlem ki thied ka nongrim.
Note: Ki la don ruh shibun ki jingai jingmut ha kato ka por, ba ka Bill kam dei ban long kaba noh shiliang. Lada ka kynthei Khasi ka duhnoh ia ka jinglong Khasi lada ka ioh tnga mynder, u shynrang Khasi ruh u dei ban ngat lang ha kajuh ka apot lada u ioh tnga mynder. Hynrei, wat lada ka long kumta ruh, ki shi kham na ka jaitbynriew kin ym pdiang namar ka jingthmu ban pyrshah kam dei ia ka bha ka miat ka jaitbynriew, hynrei ka dei ban roi ialade shimet.
Ka ‘Divide and Rule’ bad ka jingiadei jongka bad ka Meghalaya:
Ki British ki la ieh ia ka India kum ka shynrong b’la sah dak. Ki paia ka jingsuk ki la khyllem ha ka por ba la phiah ia ka India. Bun ki riewshemphang ki la rkhie kynkok ia u Radcliffe Line, hynrei ňiuma, katba ki dang ia bunkam ban ia rkhie. Bad hadien ban iamai. U Sir Cyril Radcliffe u la ohshrong ia ka map ban pynlamwir ban ialam ia ka India ban pynjot dalade ialade na kawei ka pateng sha kawei pat.
Hato ha Meghalaya ruh ym dei ba ki don ka jingthmu sha kata kajuh ka thong?! Pharia ia ka jaitbynriew, ai iaki Khasi ia u jingdeng ryndang ba pher iwei na iwei khnang ban plie ia ka lad ka lynti ia ki nongshongwai bad ia ki rondi ban pynjakhalia bad ban longtrai ia ka Ri ka dud ka ngap ba ngi khot ieid kum ka Ri Khasi.
Ngi ki Khun Khasi Khara ngi donkam ban sdang ban pyntip sha la ki hynmen ki para ba Khynriam, u Pnar, U Bhoi, U War, Maram, Lyngam, Mawiang ki dei ki tnat ba seisoh jong u diengbah Khasi. Ngim dei ban dom ne sngewpher lada ngi shah pynithuh kum ki Khasi bad yn da ka kyrteng tnat.
Ka jingkyntu kaba kongsan na bynta ka Jaitbynriew ka long ban ym shah pynbiej ha kine ki durbula kiba sawa kum ki khiew-phiang tang na bynta ki katto katne ki kam leh bha, ban pynkynmaw ianga shirta jingim ba ki la leh bha bad ngi donkam ban siew kylliang iaki.
Lyngba ki snem lah don bun ki jingpyrshang ban phiah ia ka jaitbynriew: U Nongkyndong na u Nongsor, ki kynthei Khasi na ki Shynrang Khasi daka ong ba u shynrang khasi u dei uba “buaid tanglang” lut baroh bad kiba bun pah kiwei pat ki jingpyrshang tang ban ioh ia I daw ban pynheh ia ka jingorpait ban prat lynti ia u nongwei shisngi ban shimti ia ka Ri bad ia ki kynthei jongngi.
Ki kwah ban pyniania para mangi hynrei ngi don ia ka khubor ban phah shaki:
Ka pateng U Khasi kan iai tyllun,
I’u Myllung ka ri ngim lah pynhun.
Ngin ym long ki nongtongum u mynder,
Na Ri Thor ki wan, bak sha la Ri Thor kin her.
Ka pyrta ka Mei iangi ban ia tylli,
Keiň noh ka jingrep tit ha Rilum Khasi,
Khynriam, U Pnam, U Bhoi, U War. . .
U dei u paid Khasi ba ĭar.
Hoi Kiw!
